Είναι αυτό το κομμάτι του μουσικού τόνου που χαρακτηρίζει το πιάνο και το κάνει να ξεχωρίζει τόσο από τα άλλα έγχορδα. Είναι το δυνατό ΤΑΚ που ακούγεται την πρώτη στιγμή του τόνου. Είναι ξεκάθαρα ένας χτυπητός ήχος που διαρκεί 1/100 – 1/3000 sec και που αμέσως εξελίσσεται σε μουσικό τόνο αρκετών δευτερολέπτων και που δεν υπάρχει (κανονικά) σε τόνους του βιολιού, της φωνής ή του κλαρινέτου.

Ο χτύπος στο πιάνο έχει εξαιρετικά μεγάλη σημασία στη ποιότητα του οργάνου για πολλούς λόγους: Αν είναι μικρός δίνει ένα αδύνατο τόνο χωρίς χαρακτήρα (φτωχά ηχοχρώματα) και μικρή προβολή (δεν ακούγεται από μακριά) με χαμηλά περιθώρια τονισμού (ασθενές φόρτε). Αν ο χτύπος είναι μεγάλος μπορεί να εξελιχθεί ή σε ένα εξαιρετικό πιάνο ή σε ένα καταστροφικό πιάνο: Καταστροφικό, αν ο χτύπος είναι πολύ οξύς, μεταλλικός-ξύλινος, απότομος. Εξαιρετικό αν ο χτύπος είναι ένας συμπυκνωμένος και συμπαγής μουσικός τόνος.

Η διαφορά τους έχει να κάνει με τον σχεδιασμό του πιάνου, τη ποιότητα και τη συντήρηση του σφυριού και την ηλικία του ηχείου. Είναι εντυπωσιακό πόση μεγάλη διαφορά κάνει στην ακουστική και στην αισθητική μας αντίληψη μια απειροελάχιστη διαφορά στον χρόνο που το σφυρί του πιάνου έρχεται σε επαφή με την χορδή – ένα χιλιοστό του δευτερολέπτου λιγότερο ή περισσότερο είναι εμφανές ακόμη και στο ανειδίκευτο αυτί. Και αυτό ακριβώς είναι αυτό που χαρακτηρίζει αυτή την συναρπαστική διαδρομή στον ήχο γιατί κάπως έτσι ανταποκρίνονται όλα τα μεγέθη που εξετάζουμε παρακάτω.

Αν θέλαμε να χρησιμοποιήσουμε τεχνικούς πίνακες θα χρειαζόμασταν χιλιόμετρα χαρτιού και εκατοντάδες ώρες για την αξιολόγηση μιας και μόνο νότας, όπως αν θέλαμε να μετρήσουμε με ακρίβεια τα εκατομμύρια χρώματα σε ένα ηλιοβασίλεμα. Εδώ ο στόχος είναι να αντιληφθούμε αισθητικά αυτό που μπορούμε να περιγράψουμε με ακρίβεια και να το θυμόμαστε.

Το επόμενο πολύ σημαντικό βήμα είναι να ξεχωρίσουμε τα όρια του χτύπου: Αν αρχίσουμε να παίζουμε μια νότα επαναλαμβανόμενα από πιάνο σε φόρτε, τότε βλέπουμε ότι στο πιάνο(σιγανό), όλα τα πιάνα έχουν αρκετά καλό χτύπο. Πολύ σύντομα όμως κάπου στο mezzopiano τα κακά πιάνα έχουν αρχίσει να παραμορφώνουν τον χτύπο σε κρότο ενώ τα καλά πιάνα συνεχίζουν να μεγεθύνουν τον χτύπο τους σε όλο και μεγαλύτερο συμπαγή μουσικό τόνο μέχρι το forte και διπλό forte(fortissimo). Εδώ ανακαλύπτουμε και γιατί μερικά πιάνα σπάνουν πολύ συχνότερα τις χορδές τους: πολλοί πιανίστες που είχαν την ατυχία να μελετούν σε κακά πιάνα (όπως δυστυχώς οι περισσότεροι) δεν ανακάλυψαν ποτέ τα όρια του χτύπου και του κρότου. Έτσι χτυπούν τόσο δυνατά στη προσπάθεια να ακουστούν, που ξεπερνούν τα όρια ελαστικότητας της χορδής και παράλληλα καταπονούν τους τένοντές τους και τα αυτιά τους.

Το ποτήρι του κρασιού έχει εντυπωσιακές ομοιότητες με τον χτύπο του πιάνου: Η πρώτη επαφή με τα αρώματα (πρώτη στιγμή πριν ανοίξουν) και τη γεύση δίνει ένα ξεκάθαρο χαρακτήρα στο κρασί που και αυτή έχει τα όριά της ανάμεσα στο υποτονικό ή το πολύ επιθετικό. Παρόμοια και με τη προβολή ενός τοπίου σε μια οθόνη. Φανταστείτε η εικόνα να προβάλλεται με μια μόνο δυνατή αρχική αναλαμπή από μία δυνατή λάμπα που δέχεται ηλεκτρικό ρεύμα μια μόνο στιγμή. Αν η λάμπα αργεί να σβήσει τότε συμβαίνει ότι και στον χτύπο ενός καλού πιάνου. Αν σβήσει στιγμιαία τότε βλέπουμε κάτι σαν αστραπή που ενοχλεί τα μάτια και που δεν μπορεί να περιγράψει τα χρώματα, σχήματα κλπ, όπως συμβαίνει στον μεταλλικό ήχο του πιάνου.

Είναι η εξέλιξη του χτύπου. Το σφυρί του πιάνου χτυπάει την χορδή κοντά στην άκρη της (1/7-1/8 του μήκους της). Έτσι η πρώτη δόνηση γίνεται τοπικά στο σημείο της κρούσης (δίνοντας τον χτύπο / ψιλές συχνότητες / μικρά μήκη κύματος) για μια πολύ σύντομη χρονική διάρκεια (κλάσματα δευτερολέπτου).

Αμέσως μετά η ενέργεια του χτύπου μεταφέρεται σαν ένα κύμα σε όλο το μήκος της χορδής ενεργοποιώντας προοδευτικά όλο και μεγαλύτερες συχνότητες. Η επόμενη λοιπόν χρήσιμη άσκηση είναι να εστιάσουμε σε αυτή τη διαστολή του ήχου: Αμέσως μετά τον στιγμιαίο χτύπο (ΤΑΚ) ακολουθεί ένας ήχος που διογκώνεται. Η διόγκωση / άνοιγμα διαρκεί μόνο ένα με δύο δευτερόλεπτα και δεν έχει να κάνει τόσο με την ένταση όσο με τον εμπλουτισμό σε χαμηλές συχνότητες.

Αυτό συμβαίνει περισσότερο στο κέντρο του πιάνου και μετριάζεται πηγαίνοντας προς την 5η, 6η και 7η οκτάβα. Δίνουμε μεγάλη σημασία στην διαστολή γιατί εκτός από το τεράστιο αισθητικό αποτέλεσμα είναι και μια μαρτυρία της ποιότητας του πιάνου και της σωστής εξέλιξης του χτύπου (και του όγκου, της διάρκειας, της διαβάθμισης αρμονικών κλπ ) όπως θα δούμε παρακάτω. Για άλλη μια φορά παίρνουμε την ίδια αίσθηση από ένα ποτήρι κρασιού: Είναι χαρακτηριστικό πως ανοίγουν τα αρώματα με την πρώτη επαφή με τον αέρα και πώς γίνονται δυνατότερα και πλουσιότερα.

Στο παράδειγμα της εικόνας φανταστείτε την στιγμιαία δυνατή αναλαμπή στην προβολή μιας εικόνας στην οθόνη. Εδώ η διαστολή του ήχου μοιάζει με την συμπύκνωση (το γέμισμα) των χρωμάτων, τον εμπλουτισμό των λεπτομερειών και την αύξηση της αντίθεσης (κοντράστ) μετά την πρώτη στιγμιαία προβολή και το σβήσιμο της λάμπας.

Είναι η συνολική απόσταση από το pp (pianissimo) στο ff (fortissimo).Ο όγκος καθορίζεται από τα όρια της χαμηλής και της ψηλής έντασης.

Ένα καλό πιάνο παράγει ήχο από πολύ χαμηλό ppp, σαν ψίθυρο, μέχρι πολύ δυνατό fff. Αυτό το λέμε συχνά «δυναμικό εύρος» ή πλάτος ή φάκελο. Ένα κακό πιάνο έχει στενό πλάτος, κάτι που συμβαίνει πολύ συχνά. Κατασκευαστικά είναι πιο δύσκολο ένα πιάνο να έχει καλό pp από καλό ff. Το καλό pp δεν αρκεί μόνο να έχει πολύ χαμηλή ένταση αλλά πρέπει να διατηρεί και τον χαρακτήρα του τόνου ολόκληρο, όπως είναι σε ένα mezzopiano (ή mezzoforte). Με άλλα λόγια, στο κακό πιάνο το pp όχι μόνο δεν κατεβαίνει σε πολύ χαμηλή στάθμη έντασης, αλλά και ταυτόχρονα παραμορφώνεται σε ένα στεγνό, επίπεδο και «άχρωμο» ήχο. Παράλληλα, το καλό πιάνο έχει σταθερό όγκο σε μία χρωματική κλίμακα (δυναμική ομοιογένεια).

Είναι βασανιστικό για τον πιανίστα να μην μπορεί να προβλέψει το πάτημα του πλήκτρου. Σε ένα αρκετό βαθμό η δυναμική ομοιογένεια διορθώνεται στο service (voicing). Είναι χαρακτηριστικό αυτό που συμβαίνει ξανά και ξανά σε μικρούς και μεγάλους πιανίστες όταν έρχονται σε επαφή με ένα πιάνο πολύ καλύτερο από το δικό τους: τα πρώτα δευτερόλεπτα ξεκινούν δυνατά και σιγά σιγά χαμηλώνουν τη στάθμη του mezzo. Αυτό συμβαίνει γιατί ακούν περισσότερο ήχο σε χαμηλές εντάσεις και δεν χρειάζεται να προσπαθούν τόσο. Έτσι αυτόματα μεγαλώνει η εκφραστική δύναμη στην ερμηνεία με περισσότερο χώρο για crescendo, για τονισμούς και πολυεπίπεδες φράσεις.

Οι φίλοι του κρασιού θα περιέγραφαν αμέσως και με ακρίβεια τον «όγκο» στο καλό κρασί. Είναι αυτό που λένε «σώμα», ή κατά πόσο είναι γεμάτο, στρόγγυλο, δυνατό με ένα ιξώδες που το «κόβεις με το μαχαίρι».

Σε μια εικόνα, ο όγκος προσδιορίζεται από το βάθος των χρωμάτων (κορεσμός), από την αντίθεση και τις διαβαθμίσεις του γκρι. Ένα πιάνο με χαμηλό όγκο είναι σαν ένα τοπίο σε μια πρωινή ομίχλη, ενώ ένα με μεγάλο όγκο είναι το ίδιο τοπίο σε ένα ηλιόλουστο καταμεσήμερο.

Είναι η λεπτομέρεια μέσα στον ήχο, αυτό που συχνά λέμε «ηχόχρωμα». Είναι αυτό που δίνει ταυτότητα στο πιάνο, ανεξάρτητα από την ποιότητα και τις αδυναμίες του. Ακούμε σχόλια ότι το τάδε πιάνο έχει τον ήχο του φλάουτου ή έχει τον ήχο του τσέλου. Ότι έχει τη βελούδινη χροιά ενός έφηβου η τη διαφάνεια μιας σοπράνο…( η ότι είναι τελείως άδειο-χωρίς χαρακτήρα και μοιάζει με πέτρες που κατρακυλάνε!)

Το βάθος πολύ απλά έχει να κάνει με τον αρμονικό πλούτο του μουσικού τόνου. Ανεξάρτητα από τον όγκο και τα άλλα χαρακτηριστικά, εδώ δουλεύουμε με όλους αυτούς τους «εσωτερικούς» ήχους του τόνου. Όπως είπαμε στην εισαγωγή, αυτοί οι μικροί σε ένταση μέσα στη νότα ήχοι είναι τόσο πολλοί και σημαντικοί που είναι αυτοί που ξεκάθαρα διαχωρίζουν και προσδιορίζουν τα μέτρια από τα καλά και τα εξαιρετικά πιάνα. Μπορούμε να έχουμε 10 πιάνα με τελείως διαφορετικό χαρακτήρα (χροιά) που να είναι όμως ισοδύναμα σε ποιότητα με την ίδια έννοια που έχουμε 10 φιναλίστ σε παγκόσμια καλλιστεία. Πρέπει να διαθέτουν τα απαραίτητα ψηλά στάνταρ στον χτύπο, όγκο κλπ. Μπορούν όμως να «τραγουδούν» διαφορετικά (διαφορές στη διαβάθμιση αρμονικών). Συνήθως περισσότερος όγκος σημαίνει και περισσότερο βάθος, μπορεί όμως να συμβεί και το αντίθετο (όπως σε γαλλικά πιάνα 19ου αιώνα με ξύλινη βάση που ήταν εξαιρετικά για τραγούδι). Το πιάνο είναι τόσο ακραία και παράλογη κατασκευή σε σχέση με τα άλλα έγχορδα που είναι κατανοητή η σπανιότητα του «τραγουδιστού πιάνου» με όλα τα τεράστια φορτία που φέρει στον σκελετό του και με την πολυπλοκότητά του. Σπάνιο ακόμη και σε όργανα πρώτης γραμμής που βρίσκουμε σε αίθουσες συναυλιών , κάτι που κάνει ακόμη μεγαλύτερη την πρόκληση για εξέλιξη του οργάνου σε καινούργιους δρόμους.

Το βάθος είναι συνώνυμο με το πλήθος και το μέγεθος των αρμονικών ήχων του μουσικού τόνου. Το καλό πιάνο έχει πολλές και ευδιάκριτες αρμονικές, γι αυτό και είναι πιο εύκολο στο κούρδισμα (το οποίο γίνεται συγκρίνοντας αρμονικές). Βάθος σημαίνει ότι η χορδή δονείται καλύτερα και ότι το ηχείο αποδίδει πιστότερα τη δόνηση της χορδής. Το βάθος είναι το πρώτο θύμα του σύγχρονου πιάνου: ως γνωστό, το πιάνο εξελίχθηκε από το τσέμπαλο, το οποίο είναι ο ορισμός του βάθους, λόγω των μεγάλων σε μήκος και λεπτών χορδών με σχετικά χαμηλή τάση και ένα πολύ λεπτό και εύκαμπτο ηχείο. Το τίμημα για όλα αυτά βέβαια (όπως συμβαίνει πάντα σε αυτό τον κόσμο) είναι η χαμηλή ένταση και ο όγκος, τόσο που τα πρώτα πιάνα πήραν το όνομά τους από τον μουσικό όρο piano – p. Από τότε μέχρι σήμερα εδώ και 300 χρόνια γίνεται ένας αδιάκοπος αγώνας για όλο και περισσότερη ένταση και όγκο, που σε ένα βαθμό έχει πραγματοποιηθεί, με τίμημα φυσικά το βάθος και τον χρωματικό πλούτο. Πιο χοντρές και πιο τεντωμένες χορδές, μεγαλύτερες πιέσεις στο ηχείο, βαρύτερα σφυριά……. Σε ένα βαθμό φταίει και η «μόδα» στον ήχο που καθορίζεται από το σκληρό ήχο της jazz και από τον τρόπο που «γράφουν» τα μικρόφωνα στις σύγχρονες ηχογραφήσεις. Εκείνοι όμως που έδωσαν τη χαριστική βολή είναι οι κατασκευαστές από την Ασία και οι αγοραστές από την Δύση που στον βωμό της ταχύτητας και φυσικά του κόστους κατάφεραν με πολύ δυνατό marketing (στις μεγάλες γνωστές εταιρίες για κάθε 10000 ευρώ πιάνου πληρώνουμε 6200 ευρώ για marketing και 3800 ευρώ πιάνο) όχι μόνο να γίνουν παγκόσμιοι κυρίαρχοι στις πωλήσεις αλλά να καθιερώσουν και τον «σκληρό ήχο» σαν τον «καλό ήχο». Ο σκληρός ήχος είναι η εύκολη λύση στον κατασκευαστή – το 1920 ένα πιάνο με ουρά κατανάλωνε 300 με 400 εργατοώρες για να γίνει ενώ σήμερα έχει πέσει στις 40. Δυστυχώς τα γερασμένα πλέον γερμανικά πιάνα της περίφημης περιόδου του μεσοπολέμου έχουν χάσει τον ήχο τους και τη ζωντανή τους μαρτυρία για το τι σημαίνει να έχεις ταυτόχρονα βάθος και όγκο, δύο μεγέθη για πολλούς ασυγκέραστα.

Το βάθος στο κρασί είναι το «μπουκέτο», η αρωματική παλέτα, η δομή του χαρακτήρα με τους ποικίλους τόνους. Στον ήχο, υπάρχει μια ισορροπία ανάμεσα στην ποικιλία, στον πλούτο και τη διαβάθμιση (ρόλο τους στο σύνολο του τόνου) των αρμονικών. Έτσι και στο κρασί υπάρχουν λίγα κυρίαρχα αρώματα με ανταύγειες από γεύσεις και πλήθος από δευτερογενείς αρωματικές νότες.

Σε μια εικόνα, η διαφορά στο βάθος θα έμοιαζε σε πολλά με την διαφορά ανάμεσα σε ένα καλό και ένα κακό φωτογραφικό φακό, στη διαφορά ανάμεσα σε μια επίπεδη , άτονη ξεθωριασμένη εικόνα και σε μια τρισδιάστατη, γεμάτη λεπτομέρειες, με πολυάριθμους τόνους και ζεστές ζωντανές ανταύγειες.

Τέλος τονίζουμε τη σημασία της χρωματικής ομοιογένειας. Αυτή είναι μια πολύ μεγάλη αρετή ενός ποιοτικού πιάνου. Πολύ απλά είναι η ομοιομορφία του βάθους μέσα στον όγκο ή αλλιώς σε όλο το φάσμα από pp μέχρι ff. Ένα πιάνο πρέπει να ακούγεται το ίδιο στο σιγανό και στο δυνατό, το ίδιο σε μια χρωματική κλίμακα χωρίς ξεσπάσματα ή κρυμμένες νότες και οι περιοχές του κλαβιέ πρέπει να συνεργάζονται και όχι να ακούγονται σαν πολλά διαφορετικά πιάνα. Στο καλό πιάνο, η αυξομείωση της έντασης μέσα στα όρια του όγκου πρέπει να μοιάζει με την αυξομείωση της έντασης όταν περιστρέφουμε το κουμπί του όγκου σε έναν ηλεκτρονικό ενισχυτή.

Το τελευταίο από τα μεγάλα χαρακτηριστικά του τόνου του πιάνου. Συχνά θα δούμε πωλητές σε καταστήματα πιάνων να πατούν ένα πλήκτρο και να μετράνε τα δευτερόλεπτα στο ρολόι τους. Τα μπάσα είναι οι πρωταθλητές στη διάρκεια που προοδευτικά μειώνεται προς τα ψιλά. Γι αυτό εστιάζουμε την αξιολόγηση της διάρκειας κυρίως στη δεξιά μεριά του πιάνου. Ειδικά στη τελευταία οκτάβα (νότες 75-88) τα πιάνα με καλή διάρκεια είναι είδος υπό εξαφάνιση. Στη συνέχεια ελέγχουμε τη διάρκεια με το πεντάλ πατημένο. Εδώ τα πράγματα γίνονται λίγο πιο πολύπλοκα: υπάρχουν πιάνα με καλό μεμονωμένο sustain (σε μια μόνο νότα) αλλά με φτωχό συνολικό sustain. Αυτό συμβαίνει γιατί γίνεται κακή μεταφορά ενέργειας στο σύνολο του οργάνου και το πιάνο συμπεριφέρεται σαν πολλά μικρότερα όργανα. Η μεταφορά και η ισορροπία ενέργειας στο σύνολο είναι αρκετά πολύπλοκη υπόθεση (μεταφορά από επαφή, από επαγωγή και από αντανάκλαση) και είναι και αυτό στίγμα φίνου οργάνου.

Κατασκευαστικά είναι αποδεδειγμένο στη θεωρία και στη πράξη ότι η διάρκεια είναι εχθρός του όγκου και αντίστροφα. Γι αυτό και οι καλοί κατασκευαστές κατευθύνουν την κατασκευή ανάλογα με τη χρήση. Στους κανόνες βέβαια υπάρχουν και οι εξαιρέσεις και τα πιάνα που συνδυάζουν και τα δύο σε ψηλό βαθμό είναι τα εξαιρετικά πιάνα.

Στο κρασί φυσικά το sustain είναι η επίγευση που πολύ χαρακτηριστικά δείχνει την ομοιότητά της με τη διάρκεια του μουσικού τόνου: από απότομη και ανύπαρκτη μέχρι μεγαλειώδης με χαρακτηριστικά εξέλιξης και αλλαγής στη διάρκεια. Ίσως το καλύτερο χαρακτηριστικό του sustain είναι το «πλατώ», δηλαδή μια ουσιαστική χρονική διάρκεια του ήχου (μετά το attack και το swell) με σταθερά χαρακτηριστικά πριν αρχίσει να φθίνει αργά ή γρήγορα.

Μέσα στον τόνο του πιάνου υπάρχουν τόσο πολλοί ξένοι ήχοι που νομίζουμε ότι είναι φυσιολογικοί. Εδώ θα γίνει μια γρήγορη αναφορά για να βοηθήσει την αξιολόγηση του ήχου του πιάνου. Η παράγραφος αυτή είναι αρκετά τεχνική και σύνθετη γι αυτό είναι χρήσιμα τα ζωντανά δείγματα ήχου. Γράφεται τελευταία σε περίπτωση που θέλετε να την προσπεράσετε.

Α. Διακρότημα που παράγεται όταν δεν συμφωνούν οι ίδιες αρμονικές κατά μήκος της χορδής (σφάλμα χορδής).

Β. Διακρότημα όταν δεν συμφωνούν οριζόντια και κάθετη δόνηση (πρόβλημα στον καβαλλάρη).

Γ. Συρμάτινος ήχος όταν δεν τερματίζει καλά η χορδή σε «φαγωμένο» capo (γέφυρα).

Δ. Ξερός ήχος από πολύ σφιχτούς «ώμους» σφυριού (κακό voicing).

Ε. Επιθετικός ξύλινος κρότος από τη μύτη του σφυριού. Από τη χρήση και έλλειψη service. Πολύ συχνά εισάγεται σκόπιμα για να ζωντανέψει με βίαιο τρόπο ένα κατά τα άλλα άψυχο πιάνο.

ΣT. Ένας παράλληλος υψίσυχνος ενοχλητικός ήχος σαν να παίζει ταυτόχρονα μια ψιλή χορδή (διαμήκης δόνηση), από κακό σχεδιασμό ή και φθορά του duplex scale. Αρχικά καθιερώθηκε πριν από 120 περίπου χρόνια από πολύ γνωστό κατασκευαστή και μετά αντέγραψαν όλοι. Παρουσιάζει τόσο πολλά προβλήματα που πρόσφατα άρχισαν ένας ένας οι καινούργιοι κατασκευαστές να το καταργούν. Χαρακτηριστικό ότι τους πήρε 120 χρόνια να το καταλάβουν – κάπως έτσι λειτουργούν όλα στο κόσμο του πιάνου.

Ζ. Χαμηλής συχνότητας βουή – πνιγμένος τριγμός από περιοχές του ηχείου με ανεξέλεγκτη δόνηση. Συμβαίνει σε πολύ περισσότερα πιάνα από ότι μπορούμε να φανταστούμε.

Η. Παράφωνες αρμονικές. Υπάρχουν μέσα σε όλους τους ήχους. Λίγες κάνουν καλό και δίνουν ένα ξεκούραστο και φυσικό ήχο. Πολλές δημιουργούν προβλήματα. Δύσκολο το έργο του κατασκευαστή στην χειραγώγησή τους.

Θ. Απλοί αλλά πολύ ενοχλητικοί συντονισμοί σε κάποιο εξάρτημα του οργάνου.

ΕΠΙΔΡΑΣΗ ΤΟΥ ΧΡΟΝΟΥ ΚΑΙ ΤΗΣ ΧΡΗΣΗΣ ΣΤΟΝ ΗΧΟ ΤΟΥ ΠΙΑΝΟΥ

Για τα μουσικά όργανα υπάρχει διάχυτη η άποψη ότι «παλιό = καλό». Σχετικά σωστό για την οικογένεια των βιολιών αλλά όχι για τα πιάνα. Το πιάνο αυτοκαταστρέφεται κάτω από τις ίδιες του τις δυνάμεις, τις αλλαγές του καιρού και τη χρήση. Αυτά που κάνουν ένα βιολί καλύτερο στο χρόνο υπάρχουν και στα πιάνα, απλούστατα όλα τα υπόλοιπα που ευθύνονται για τη κατάρρευση είναι περισσότερα και εντονότερα. Πρώτα καταρρέει το ηχείο (αρμονική τράπεζα) όπως περίπου θα συνέβαινε με τη χαλάρωση της μεμβράνης ενός τυμπάνου. Ακολουθούν τα σημεία στήριξης των χορδών, η διαστολή του σκελετού (rim) και φυσικά η φθορά της μηχανής (action) του πιάνου. Στα 30 περίπου χρόνια της ηλικίας του, αρχίζει και γίνεται αντιληπτή μια συρρίκνωση του όγκου του ήχου αρχίζοντας από τη μείωση του forte.Στα αμέσως επόμενα χρόνια συνεχίζει ραγδαία η πτώση με παράλληλη σκλήρυνση του χτύπου και ελάττωση του βάθους. Τελευταία στη λίστα είναι η διάρκεια. Όσο για τα φάλτσα αυτά αρχίζουν νωρίτερα από οτιδήποτε άλλο και συνεχώς πληθαίνουν. Τα ακριβή χρονικά όρια έχουν σε μεγάλο βαθμό να κάνουν με το πόσο καλή ζωή έζησε ένα πιάνο (συνθήκες και μεταβολές υγρασίας και ακτινοβολίες), με τη χρήση και το service και με τη ποιότητα κατασκευής. Τα πιάνα είναι κατασκευασμένα για μια γενιά. Από εκεί και πέρα προοδευτικά παράγουν κρότο και όχι μουσικό τόνο, κάτι από το οποίο δεν ξεφεύγει κανένα αργά η γρήγορα. Ένα ξερό και δυνατό ΤΑΚ με ένα πολύ μικρό, στεγνό, άχρωμο, σύντομο και επίπεδο ήχο που ακολουθεί. Και εδώ ακριβώς φαίνεται η ανάγκη των πιανιστών για εκπαίδευση στην αξιολόγηση του ήχου του πιάνου, γιατί επενδύουν δυσανάλογα σε παλιά πιάνα. Τη τελευταία δεκαετία έγινε μαζική στροφή στο καινούργιο ή το «χειροποίητο» πιάνο (www.handmadepiano.eu) και για πρώτη φορά συρρικνώθηκαν πολύ τα εργαστήρια που επισκεύαζαν τα παλιά.

ΣΥΝΤΗΡΗΣΗ ΚΑΙ VOICING:

Συντηρούμε τα πιάνα μέχρι τα 30, το πολύ τα 40 τους χρόνια. Από εκεί και πέρα ή πάμε σε αγορά καινούργιου ή τα ξανακάνουμε καινούργια με πλήρη ανακατασκευή (αλλαγή ηχείου κλπ.). Η συντήρηση εστιάζεται κυρίως στη φθορά της μηχανής του πιάνου. Αν μετά από χρόνια καταρρεύσει το ηχείο και το πιάνο χάσει τον ήχο του τότε δεν υπάρχει λόγος για περεταίρω δαπάνες στη μηχανή. Η συντήρηση βελτιώνει τις ατέλειες και την ανομοιογένεια στον ήχο και το πλήκτρο, δεν μπορεί όμως να κάνει το πιάνο καλύτερο από καινούργιο (με εξαίρεση μέτρια πιάνα που έφθασαν στον καταναλωτή «ανώριμα»). Η πλήρης ανακατασκευή (www.handmadepiano.eu) μπορεί να το ξανακάνει καινούργιο, μπορεί και να το αλλάξει αν αυτό είναι το επιθυμητό.

ΧΑΡΑΚΤΗΡΕΣ ΠΙΑΝΩΝ:

Δεν μπορούμε να τα έχουμε όλα σε ένα πιάνο. Όπως έχουμε διάφορες ποικιλίες στο κρασί ανάλογα με την περίσταση για να συνοδεύσει ψάρι ή κρέας, για επιδόρπιο, για γλυκό…… έτσι και στο πιάνο έχουμε

Α. το καθαρόαιμο της κούρσας που είναι το μεγάλο concert grand πιάνο 9 ποδών -275 cm που είναι για μεγάλη αίθουσα που να μπορεί να σταθεί δίπλα σε ορχήστρα και σε πλήθος κόσμου με την μεγάλη απορρόφηση του ήχου. Εδώ ο ήχος είναι φυσικά με εξαιρετικά μεγάλο όγκο και δυνατό χτύπο. Ο κατασκευαστής ίσως θα θυσίαζε και λίγο από το βάθος και τη διάρκεια για να πετύχει περισσότερο από τα προηγούμενα και να δώσει αυτό που λέμε «προβολή», δηλαδή ένα διάφανο και σταθερό ήχο που «στέκεται» στην αίθουσα και ακούγεται καλύτερα μακριά από ότι κοντά στο πιάνο. Το τίμημα για όλα αυτά είναι ένα όργανο με επιθετικό ήχο, με δύσκολο πιανίσσιμο, με δυσανάλογα μεγαλύτερη ενέργεια στην αριστερή πλευρά, με πιο απαιτητικό πλήκτρο. Δεν θα παίρναμε φυσικά ένα αυτοκίνητο αγώνων για να πάμε μια βόλτα στην παραλία!

Β. το «μικρό» concert grand που κάνει ότι το παραπάνω αλλά για μικρότερες αίθουσες και ορχήστρες με μήκος γύρω στα 8 πόδια – 235 με 240 cm.

Γ. Το πιάνο στα 7 πόδια, γύρω στα 210 με 215 cm (όπως θα προσέξατε τα πιάνα μετρούνται σε πόδια, όπως τα τραπεζάκια του πινκ-πονκ). Για πολλούς (και εμένα μαζί) είναι το τέλειο μέγεθος. Ιδανικό για ερμηνεία ,συνοδεία , ηχογράφηση, μουσική δωματίου, μικρή αίθουσα (όπως είναι οι περισσότερες). Έχει τις απόλυτες ισορροπίες και είναι φιλικό στον πιανίστα με το καλύτερο δυνατό πλήκτρο λόγω φυσικού μεγέθους και αδράνειας.

Δ. Πιάνα από 6 πόδια και κάτω (μικρότερα από 185 cm). Ανήκουν στην οικονομική κατηγορία όπου οι κατασκευαστές δεν βάζουν και ότι καλύτερο και προορίζονται για μελέτη με την λογική ότι όσο μικρότερο τόσο χειρότερο. Τέλος, πέρα από το φυσικό μέγεθος, το «χειροποίητο πιάνο» μας δίνει για πρώτη φορά τη δυνατότητα να «ράψουμε το κουστούμι» στα μέτρα μας. Μπορούμε αν θέλουμε να σχεδιάσουμε ένα όργανο και να κατευθύνουμε την κατασκευή έτσι ώστε να πετύχουμε έναν ήχο μπαρόκ (βελούδινο, ήπιο και γεμάτο χρώματα) ή έναν ήχο jazz με πιο ερεθιστικό χτύπο ή έναν μοντέρνο επιθετικό ήχο με κυρίαρχες ψιλές αρμονικές κ.ο.κ. Αντίστοιχα και η μηχανή πρέπει να συνεργάζεται με τους ακουστικούς τύπους πιάνων με την ανάλογη διαδρομή πλήκτρου, γεωμετρία , μάζα και τύπο σφυριού κλπ.

Η ΑΓΟΡΑ ΤΟΥ ΠΙΑΝΟΥ ΣΗΜΕΡΑ:

Για πρώτη φορά στα τελευταία 150 χρόνια η αγορά του πιάνου άρχισε να μοιάζει με την αγορά του βιολιού: από τη μια μεριά το φθηνό μαζικό πιάνο και από την άλλη το χειροποίητο κατά παραγγελία από μικρά εργαστήρια. Φθηνό και μαζικό δεν σημαίνει κακό. Τα τελευταία 10 χρόνια τα Ασιατικά πιάνα εξελίχθηκαν τόσο πολύ που έγιναν ασυναγώνιστα στη σχέση τιμής – ποιότητας. Δεν βρίσκεις πια σκουπίδια και όλα είναι πάνω του μετρίου με λίγα από αυτά πραγματικά να ξεχωρίζουν και να πλησιάζουν στη ποιότητα των παλιών καλών Γερμανικών πιάνων. Τα Ευρωπαϊκά πιάνα συνεχίζουν να είναι αποκομμένα από τα Αμερικάνικα και αντιστρόφως, όπως γίνονταν πάντα. Αυτό που για εμάς έχει περισσότερο ενδιαφέρον είναι η πορεία και η «μόδα» του ήχου στις αλλαγές της αγοράς: Ο ήχος του πιάνου είχε φθάσει στο ζενίθ του στη περίοδο του μεσοπολέμου (1920-1935). Μετά το 1950 η παγκόσμια προσπάθεια εστιάστηκε στο να βγαίνουν τα πιάνα γρηγορότερα και φθηνότερα αλλά όχι καλύτερα. Η χαριστική βολή δόθηκε από γνωστούς κατασκευαστές της Άπω Ανατολής που με πολύ επιθετικό μάρκετινγκ, με χαμηλές τιμές και ένα πιάνο σταθερό, με ικανοποιητικό όγκο και καλό πλήκτρο, καθιέρωσαν σαν στάνταρ καλό ήχο τον δικό τους ήχο. Αυτός είναι ένας επιθετικός, σκληρός και στεγνός ήχος με περιορισμένα ηχοχρώματα και δύσκολο pp. Βέβαια πολλοί δεν θα συμφωνήσουν, ακόμη και άνθρωποι της δουλειάς και όχι άδικα γιατί δεν είχαν την τύχη να διασταυρωθούν με ένα φίνο πιάνο σαν αυτά που περιγράφονται παραπάνω. Και πώς κανείς να κρίνει ένα πιάνο της περιόδου 1920-30 από τη στιγμή που σίγουρα έχει γεράσει και έχει χάσει τον ήχο του; Αυτό το κάνουν μόνο οι πολύ μυημένοι ανακατασκευαστές που εκτιμούν τον αρχικό ήχο ανάλογα με τον τρόπο που φθείρεται στον χρόνο. Η τέλεια όμως εμπειρία είναι να διασταυρωθεί κανείς με ένα «χειροποίητο» πλήρως ανακατασκευασμένο καλό πιάνο. Δύσκολο γιατί τα μεγέθη είναι ακόμη πολύ μικρά και τα δείγματα σπάνια, περιμένουμε όμως σύντομα να μπουν πολύ περισσότερα εργαστήρια στο παιχνίδι και να γίνει η σίγουρη επιλογή για όργανα ψηλού επιπέδου..